Verslag Landelijk Mindfulness Symposium 2023

5 oktober, Cultuurhuis de Lindenberg Nijmegen

Voor je ligt het verslag van het Landelijk Mindfulness Symposium 2023 waarvoor bijna 90 mensen zich hebben aangemeld. De VMBN (Vereniging Mindfulness Based Trainers Nederland) heeft dit jaar de organisatie van het symposium overgenomen van het Radboudumc.

Trots en tevreden kijken wij terug op dit mooie symposium waar de deelnemer werd uitgedaagd om te reflecteren op de eigen rol en positie als mindfulnesstrainer. De vraag hoe mindfulness kan bijdragen aan een betere wereld stond centraal. Er werd nagedacht en uitgewisseld over keuzes die misschien gemaakt moeten worden in hoe en waar men mindfulness aanbiedt: individueel, in een groep ‘losse’ mensen of juist in een groep mensen die met elkaar samenwerken?

De westerse samenleving is gestoeld op het idee dat de mens bovenaan de voedselketen staat en dat al het leven (planten, mineralen en dieren) ten dienste van de mens staan: Aristoteles en de mens als rentmeester. Deze visie is niet langer houdbaar. In werkelijkheid is de mens onderdeel van al het leven op aarde en van de aarde zelf. Volgens Matthijs Schouten kan mindfulness een belangrijke rol spelen om het inzicht te vergroten van ‘inter-zijn’, dat het mogelijk kan maken om het tij te keren van de totale ondergang van de aarde en al het leven daarop.

Het geven van een MBSR of MBCT training kan weliswaar heilzaam zijn voor het individu, maar het kan ook het gevoel geven dat het individu zelf schuldig is aan de ervaren stress terwijl we met z’n allen in een toxische wereld leven. Daarom pleit Mark Leonard voor ‘sociale mindfulness’ waarin je als groep (collega’s, buren etc.) met mindfulness aan de slag gaat om met  elkaar te groeien en er samen beter van te worden. Hieronder lees je verder over het symposium.

 

Opening

Dagvoorzitter/gastvrouw is Harriet van der Weele van Positive by Nature. Ze vertelt mindfulnesstrainer te zijn geworden om zich staande te houden als klimaatactivist. In de openingsmeditatie geeft ze vragen mee als: waarom ben je hier en wat kom je halen en brengen vandaag?

VMBN-bestuurslid Tjipco van der Laan – pas verkozen in de ALV van 26 september – laat de  bestuurswissel zien: Frodo van der Valk, Rosetta Kooistra en Ted van Rijt verlaten het bestuur; Rob Moeke, Claudia Thiessen en hijzelf zijn de nieuwe bestuursleden. Alleen penningmeester Michelle van der Kleij blijft zitten.

Keynotes

De eerste keynote Matthijs Schouten – buitengewoon hoogleraar ecologie en filosofie, natuurfilosoof en boeddhist – spreekt over de rol van mindfulness in de huidige existentiële crises zoals klimaatverandering, ineenstorting van biodiversiteit, groeiende welvaartsongelijkheid en toename van psychische klachten. Het is zijn missie om mensen weer in verbinding te brengen met hun eigen natuur en de natuur om ons heen. Als kind was Matthijs altijd buiten.

Verbinding is wezenlijk als de natuur geen ‘het’ meer is maar een gij (een partner)

Matthijs legt uit dat we nu in het antropoceen tijdperk leven waarin de mens centraal staat: een tijd van crisis en grote onzekerheden voor klimaat, milieu en op persoonlijk vlak. Ieder van ons heeft een grondhouding die gebaseerd is op waar we fysiek en cultureel zijn opgegroeid. In Azië zou een moeder nooit tegen haar kind zeggen ‘trap de spin maar dood’; ze zou zeggen ‘pas op dat je niet op de spin gaat staan’.

De vraag is met welke van de vier grondhoudingen je resoneert:

1. We zijn beïnvloed door Aristoteles die uitging van een hiërarchie der dingen: mineralen dienen de planten, de planten dienen de dieren en alle drie dienen de mens. God heeft de wereld geschapen voor de mens: de aarde is een voorraadkamer van diensten en goederen. Logos deed zijn intrede. Geen van de aanwezigen kan zich hierin vinden.
2. Het christendom leert ons dat ‘God, De Schepper’ op de zevende dag zag dat alles volmaakt was. Er is sprake van rentmeesterschap en de mens is de pachter van de aarde waar hij/zij zorgvuldig mee moet om gaan en elke zeven jaar de grond moet laten rusten. Alleen de mens heeft een ziel. Een kwart van de aanwezigen herkennen zich in deze visie.
3. De bioloog Frans de Waal zegt dat dieren zelfbewustzijn hebben. Het christendom heeft de ziel echter uit de natuur gehaald. Niet alleen de mens heeft een geest, rede en ziel. Niet-westerse culturen leven vaak vanuit deze visie. Een kleine driekwart van de aanwezigen vindt dit een mooi beeld.
4. Als je een dichter of een boeddhist bent zoals de zenleraar Thich Nhat Hanh, dan zie je in het papier een wolk, de zonneschijn, de houthakker, het graan dat de houthakker at enzovoorts. Uiteindelijk zie je ook jezelf er in. In tijd en ruimte ‘inter-zijn’ we met alles. We zijn participant in dit ecocentrisch wereldbeeld. Zo goed als allen van de aanwezigen vindt dit aannemelijk.

Matthijs geeft aan zich al jaren in te zetten voor de rechten van de natuur. De mens lijdt onder cognitieve resonantie: Wij weten dat we niet goed bezig zijn en toch veranderen we ons gedrag niet.

Als westerse denkers zitten we nog te veel in het eerste model. Met een andere manier van kijken – zonder oordelen en verwachtingen – kan een diepere ervaring van geraakt zijn door het mysterie leiden tot werkelijke betrokkenheid bij de wereld. Verlangen en hebzucht kan dan plaats maken voor ruimte geven aan alle levende wezens om gelukkig en veilig te zijn. Als twintig procent van de mensheid vanuit deze metta/maitri resonantie zou leven, zou het omslagpunt bereikt kunnen worden, wat kan leiden tot een andere werkelijkheid van diepe verbondenheid.

Als mindfulnesstrainer kun je met je grotere taak aan de slag door je vrij te maken en aandachtig aanwezig te zijn in de wereld. Door je elke dag te verbinden met alle levende wezens om je heen.

 

De tweede keynote Mark Leonard – medeoprichter van het Oxford Mindfulness Centre, docent in social mindfulness en boeddhist met een activistische achtergrond –  gaat in gesprek over hoe wij mindfulness meer kunnen maken dan een gereedschap voor individuele stressverlichting. Wat gebeurt er met mindfulness als we er iets nieuws mee doen en wat gebeurt er dan met ons? Mark is eerder online bij de VMBN te gast geweest.

Als kind van kunstenaars kreeg Mark mee dat het geheel meer is dan de som der delen. Mark zoomt in vanuit Marokko waar hij met klinisch psychologen een Social Mindfulness Training opzet. Met onze westerse manier van kijken zien wij mentale gezondheid als een individueel probleem. In Marokko erkent men veel meer dat:

“A human mind is a social mind, formed by social experience.”

De manier waarop wij mindfulness geven zou hier beter bij aan kunnen sluiten. Het klimaatprobleem is geen technisch maar een sociaal en cultureel probleem. Het heeft alles te maken met hoe onze samenleving georganiseerd is. Onze manier van (samen)werken zou drastisch moeten veranderen. De vraag is echter hoe wij ons weer verbinden. Het is waar dat een mindfulle houding een positief effect kan hebben op de omgeving. Door in je eentje op een kussen te zitten leer je nog niet hoe je beter kunt samenwerken. Daarvoor moet je ook iets anders leren. Het kan zelfs contraproductief zijn om stress als een persoonlijk probleem te zien, of mindfulness te beoefenen vanuit een streven naar persoonlijk gewin en succes, wat weer kan leiden tot meer sociale ongelijkheid. Het boeddhisme zegt niet voor niets: zoek heil in de boeddha, de dharma (leer) en de sangha (gemeenschap). Alles wat we ooit geleerd hebben is ontstaan door sociale interactie. We zouden tegelijkertijd aan onszelf en aan onze interactie met de omgeving moeten werken en elkaar daarbij ondersteunen.

Mindfulness slechts inzetten als middel voor stressreductie, handhaaft de status quo: de schuld wordt gelegd bij het individu terwijl we ons bevinden in een toxische samenleving. Stressreductie verandert het systeem niet. Het is waardevol om onze emoties te leren reguleren en om veilig te zetten in relatie tot en met anderen. Mindfulness gaat over hoe je je verhoudt tot anderen binnen een groep: zo kan het een sociale leerervaring zijn en bijdragen aan de collectieve intelligentie. Het is onze taak om leiderschap te ontwikkelen dat leidt tot bekrachtiging. Alleen zo kunnen we gezamenlijk de planeet behouden voor toekomstige generaties.

 

De derde keynote Lianne Stephan, directeur van Awaris en Inner Green Deal.

Naast de noodzaak voor externe acties voor milieubescherming en duurzaamheid is ook aandacht nodig voor de innerlijke dimensie van verandering. Hoe transformeren wij onze innerlijk houding, waarden en gedragspatronen om een meer duurzame en ecologisch verantwoorde samenleving te creëren?

Inner Green Deal heeft als doel de samenleving te transformeren. Daarvoor is een training ontwikkeld: MBST (Mindfulness Based Sustainable Transformation).

Liane geeft aan dat voor innerlijk werk en verandering een gemeenschap nodig is. Veel mensen hebben last van (sociale) angst dat geheeld kan worden in een veilige omgeving.

De vraag is steeds ‘Vanuit welke plek in onszelf reageren we?’ Is het vanuit hulpeloosheid, boosheid, compassie, verdriet of iets anders? We kunnen leren vanuit een andere, veilige, kalme plek  in onszelf te reageren. We kunnen wachten als we boos zijn. Onze samenleving is oververmoeid. Dat maakt het moeilijk om vanuit rust te reageren.

De vraag is hoe wij ook mensen bereiken die niet hoog opgeleid zijn. Liane geeft aan op zoek te gaan naar gelijkgestemden die al op andere plekken aanwezig zijn en je daarmee te verbinden. Begin klein en plant zaadjes voor toekomstige generaties.

 

Stands

Gedurende de pauzes was er gelegenheid om collega’s te ontmoeten. Er waren  vier stands:

• Cisca Matthes liet haar ansichtkaarten en ‘peaceposters’
• Mariet Rutte ging in gesprek over haar boek ‘Buigend Gras: over veerkracht bij ziekte’
• Marjolein ter Aar presenteerde haar app ‘Mindful Minut’
• Saskia de Jager informeerde over het aanbod van het Tarab Insituut

Workshops

In de middag waren er twee workshoprondes:

• Inner Green Deal met Liane Stephan
  • Download hier de handouts en het whitepaper.
• The Work that Reconnects met Manon Danker
• Mindset of Compassion met Maryvonne Verkerke
• Mindfulness voor de wereld met Rob Brandsma
  • Download hier de handouts.
• MBOE-social mindfulness met Sherida Pengel
• Uitwisseling over vraag en aanbod door Tjipco van der Laan en Carien Olbers

De laatste workshop was bedoeld om informatie op te halen bij de deelnemers. Hieronder enkele reacties:

Mindfulness bestaat al 40 jaar. Na corona blijft de vraag naar mindfulnesstrainingen achter, maar ligt dit wel aan corona? Er zijn immers ook veel meer trainers. Is de markt niet gewoon verzadigd? De positie van de individuele trainer is kwetsbaar. Er is ‘oneerlijke’ concurrentie door STAP. Er is veel aanbod voor persoonlijke ontwikkeling wat geen mindfulness heet maar wel raakvlakken heeft. Er is meer online aanbod. Mindfulness heeft een imago probleem. Er zijn veel apps waardoor mensen snel denken te weten wat mindfulness is en geen training in gaan. Mensen vinden de trainingen en de oefeningen te lang. Ze zijn overprikkeld en moeten al zoveel. Mogelijk spelen ook de kosten een rol. Mensen hebben na corona geen zin in een groep. Ze willen liever individueel en een snel antwoord op hun problemen. Binnen organisaties  en bijvoorbeeld gemeentes lijken de mogelijkheden juist toe te nemen.

Tjipco neemt de reacties mee naar het bestuur.

Afronding

Dagvoorzitter Harriet vraagt de zaal welke inzichten waren opgedaan tijdens dit symposium.

Reacties zijn:

• Je hoeft het niet alleen te doen
• Een groter hart
• Het leven roept
• Elke mindfulness beoefenaar heeft een sangha nodig
• De waarde van mindfulness ten tijde van klimaatverandering kan groot zijn
• Zelf het goede voorbeeld geven door tweedehands kleding te kopen en biologisch te eten
• Anderen inspireren door de auto de deur uit te doen
• TIP: kijk op NPO-start naar de Boeddhistische Blik 28 oktober 2018: The Way Out. Zenmeester en geëngageerd boeddhist Thich Nhat Hanh zegt: “The way out is in.” (Hoe een succesvolle bankier en een jonge vredesactivist bij willen dragen aan positieve klimaatverandering, die bij henzelf begint.)

 

 

Dit Landelijk Mindfulness Symposium 2023 is georganiseerd door:

VMBN werkgroep klimaat. Klankbordgroep symposium voor de inhoud: Rebecca Bouhuijs, Wendy Kersenmaekers, Harriet van der Weele en Carien Olbers. Karin Reichardt, Margit Boltong en Amber Ponder voor de techniek, logistiek, administratie en PR. Ramona van Stuyvenberg-Monfils voor ondersteuning bij de PR. Alle keynotes, workshop- en standhouders. En last but not least een ieder die op dit symposium aanwezig was!

Verslag Carien Olbers