Verandering in mindfulness profiel bij mensen met depressie (in remissie) na MBCT
Verandering in mindfulness profiel bij mensen met depressie (in remissie) na mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT): Wat kunnen we hier mogelijk mee in de praktijk?
Dit keer een samenvatting en bespreking van de volgende artikelen:
Lubbers, J., Spinhoven, P., Cladder-Micus, M.B., Spijker, J., Speckens, A.E.M., & Geurts, D.E.M. (2024).
Latent Profile Analysis of the Five Facet Mindfulness Questionnaire (FFMQ) Subscales in a Naturalistic Sample of Patients with Past or Present Major Depression: A Replication and Extension Study. Mindfulness, 15, 403-420. https://doi.org/10.1007/s12671-023-02298-
&
Lubbers, J., Spinhoven, P., Cladder-Micus, M.B., Spijker, J., Speckens, A.E.M., & Geurts, D.E.M. (2024).
Change in Mindfulness Profiles After Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Major Depressive Disorder. Mindfulness, 15, 1682-1700. https://doi.org/10.1007/s12671-024-02390-x
Auteurs: Marleen ter Avest, i.s.m. Jelle Lubbers, Imke Hanssen en Wendy Kersemaekers
Inleiding
Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) is een bewezen effectieve methode om huidige depressieve symptomen te verminderen en terugval van depressie te voorkomen. Ondanks de bewezen effectiviteit van deze methode, profiteert niet iedereen in dezelfde mate van MBCT. Onderzoek naar hoe en voor wie MBCT werkt kan helpen om de interventie in de toekomst te verbeteren en om de juiste personen MBCT aan te bieden.
Zo voerden Jelle Lubbers en collega’s (2024a; 2024b) twee onderzoeken uit onder mensen met een huidige of eerder doorgemaakte depressie, waarbij zij zich afvroegen of mensen met individuele verschillen in mindfulness vaardigheden (mindfulness profielen) verschillend scoren op mentale gezondheid (Studie 1) en of mogelijke veranderingen in mindfulness profielen samenhangen met veranderingen op mentale gezondheid van voor tot na MBCT (Studie 2).
Methode en Resultaten
Studie 1
Dit onderzoek werd uitgevoerd onder een groep van 754 mensen met een huidige of eerder doorgemaakte depressie, welke aan MBCT deelnamen in het Radboudumc Expertisecentrum voor Mindfulness. Zowel voor als na (pre-/post-) MBCT, vulden de deelnemers vragenlijsten in waarbij de mate van mindfulness (Five Facet Mindfulness-Questionnaire; FFMQ), depressieve symptomen (Beck Depression Inventory-II; BDI-II), piekeren (Penn State Worry Questionnaire; PSWQ), psychologisch en algemeen functioneren (Outcome Questionnaire-45; OQ-45) en zelfcompassie (Self-Compassion-Scale; SCS) werden gemeten.
Vervolgens werd door middel van latent profiel analyse (LPA) verschillende mindfulness profielen geïdentificeerd, gebaseerd op de pre-MBCT scores van de de FFMQ. Deze vragenlijst beoordeelt mindfulness op vijf subschalen, namelijk: observeren, beschrijven, bewust handelen, niet-oordelen en niet-reageren.
De volgende vier mindfulness profielen kwamen uit dit onderzoek naar voren:
- Lage scores op Mindfulness (VLM: Very Low Mindfulness); totaal 184 mensen (24.4%)
Lage scores op alle vijf subschalen van mindfulness. - Oordeelvrij Bewustzijn (NJA: Non-Judgmentally Aware); totaal 100 mensen (13.3%).
Hoge scores op niet-oordelen en bewust handelen en lage scores op observeren.
- Oordelend Observerend (JO: Judgmentally Observing); totaal 366 mensen (48.5%).
Hoge scores op observeren en lage scores op niet-oordelen en bewust handelen. - Hoge scores op Mindfulness (HM: High Mindfulness); totaal 104 mensen (13.8%).
Hoge scores op alle vijf subschalen van de mindfulness.
Bij aanvang van MBCT, bleken mensen met lage scores op alle subschalen van mindfulness (profiel 1) significant meer depressieve klachten, piekeren en algehele functionele beperkingen te rapporteren en minder zelfcompassie. Het tegenovergestelde bleek het geval voor mensen met hoge scores op alle subschalen van mindfulness (profiel 4); deze mensen bleken juist significant minder klachten en meer zelfcompassie te rapporteren. Mensen met profiel 2 of 3 scoorden daar tussenin.
Iemands mindfulness profiel bij aanvang van MBCT bleek echter niet voorspellend voor de mate van effectiviteit van MBCT op mentale gezondheid (verschil pre-post MBCT scores). Het lijkt dus niet uit te maken met welk profiel je de training begint, je hebt ongeveer evenveel kans op verbetering. Maar de onderzoekers waren benieuwd of wellicht veranderingen in mindfulness profiel gedurende MBCT (verschil pre-post MBCT scores) wél samen zou kunnen hangen met verandering in uitkomstmaten. Dit leidde tot Studie 2.
Studie 2
Voor de vervolgstudie (Lubbers et al., 2014b) werd gebruik gemaakt van dezelfde studiepopulatie, waarbij 254 mensen afvielen, omdat zij geen post-MBCT FFMQ meting hadden. Om veranderingen van voor tot na MBCT in mindfulness profielen in kaart te kunnen brengen, werd gebruik gemaakt van de Latent Transitie Analyse (LTA) techniek. Met deze techniek kan tevens de samenhang tussen individuele veranderingen van mindfulness profiel en veranderingen in behandeluitkomsten van voor tot na MBCT worden onderzocht.
Uit deze analyse kwamen dezelfde vier verschillende mindfulness-profielen naar voren die eerder ook uit Studie 1 al naar voren waren gekomen. Daarnaast werden er veel verschuivingen waargenomen van mindfulness profielen onder de deelnemers van voor tot na MBCT:
- Van de 168 deelnemers met lage scores op alle subschalen van mindfulness (profiel 1) voor MBCT, veranderden er 71 naar een oordeelvrij bewustzijnsprofiel (profiel 2) en 30 naar hoge scores op mindfulness (profiel 4) na MBCT.
- Van de 129 mensen met een oordeel loos bewustzijnsprofiel (profiel 2) voor MBCT, gingen er 49 over naar het profiel met hoge scores op mindfulness (profiel 4).
- Van de 141 deelnemers met het profiel oordelend observeren (profiel 3) voor MBCT, veranderden er 37 naar hoge scores op mindfulness (profiel 4).
- Tot slot, bleven deelnemers die voor MBCT binnen het profiel hoge scores op mindfulness vielen (profiel 4; n=62) ook binnen dit profiel na MBCT.
Zie onderstaande figuur voor een grafische weergave van deze verschillen:
Daarbij gingen de veranderingen in mindfulness-profielen gepaard met verbeteringen in mentale gezondheid van voor tot na MBCT. Deelnemers die een gunstiger profiel ontwikkelden, rapporteerden gemiddeld:
- Minder depressieve symptomen
- Minder functionele beperkingen in het dagelijks leven
- Minder piekeren
- Meer zelfcompassie
Degenen die geen verandering in profiel doormaakten, lieten minder verbetering zien, behalve de deelnemers die al begonnen met een hoog mindfulness profiel (profiel 4).
Tot slot is het belangrijk om op te merken dat veranderingen richting een minder gunstig profiel in deze studie niet voorkwamen (bijv. niemand met een hoog mindfulness, oordeelvrij bewustzijn of oordelend observerend profiel voor MBCT had na MBCT een laag mindfulness profiel).
Conclusies
De resultaten van beschreven onderzoeken bevestigen de aanwezigheid van vier verschillende mindfulness profielen bij mensen met (terugkerende) depressie, namelijk: lage mindfulness, oordelend observerend, niet oordelend bewustzijn en hoge mindfulness. Daarbij laten de onderzoeksresultaten zien dat MBCT mindfulness profielen kan verbeteren en dat deze veranderingen samenhangen met een verbeterde mentale gezondheid.
